Alle dagen feest

Ik voel mij geroepen om een misverstand uit de weg te ruimen: als mensen horen dat ik ben overgestapt op een ander, gezonder voedingspatroon, hoor ik in hun hoofd gewoon de overtuiging rondzingen dat ik nu wel nooit meer 'zondig'. Niets is minder waar.
Ook de gezond etende medemens is geen machine die steeds blijft draaien op een en dezelfde brandstof. En niets menselijks is hem/haar vreemd als het gaat om af en toe afwijken van het gebaande pad. Bij speciale gelegenheden, bijvoorbeeld.

Maar, hoe doe je dat nu op een behoorlijke manier, uit de band springen?
Allereerst, maak er geen punt van. Te streng zijn voor jezelf zorgt er alleen maar voor dat je je ellendig voelt nadat je je hebt vergrepen aan die lekkere appeltaart en dan heb je dus niks gewonnen, alleen maar verloren. Geniet van je traktatie, is dan ook de boodschap.
Natuurlijk is het iets anders als je dag in dag uit bezwijkt. Dan zou je bij jezelf moeten nagaan waarom je toch steeds naar eten of drinken grijpt waarvan je weet (en als het goed is ook voelt) dat het je lichaam geen goed doet. Dan is het ook zinnig om je totale voedings-/leefpatroon onder de loep te (laten) nemen.

Het beste is wel om met mate over de schreef te gaan. Je weet voor jezelf heus heel goed wat dat betekent, dus dat hoef ik hier niet uit de doeken te doen.
Als ik naar mezelf kijk, betekent dat bijvoorbeeld een enkele keer één wijntje bij het eten in plaats van drie (niet dat ik aan dat derde glas behoefte heb, maar dat is een ander verhaal). Of twee kleine stukjes chocola (86% cacao, dat dan weer wel) in plaats van die halve chocoladeletter bij de thee.
Matigheid zorgt ervoor dat je lijf niet tot het uiterste wordt uitgedaagd om al die extreme schommelingen te verwerken en daarmee je hele systeem (blijvend) uit te putten. Bovendien geniet je veel meer als je niet in de overmaat schiet. Zeg nou eerlijk, dat tweede bakje chips smaakt toch al veel minder goed dan het eerste?
Logisch vervolg van dit devies is dan ook dat je na je uitspatting niet ineens de andere kant opslingert en in een keer extreem gezond gaat eten - dan krijgt je lichaam weer een dreun in de tegenovergestelde richting. Bouw het geleidelijk af en zorg dat je na twee dagen weer op het goede spoor zit.

Tenslotte: ik word maar al te vaak meewarig aangekeken omdat mijn gesprekspartner het idee heeft dat ik nu vast geen plezier meer kan beleven aan het eten. Niks is minder waar: ik heb een betere smaak ontwikkeld en proef nu veel beter hoe lekker 'echt' eten is. Juist omdat ik de echte extremen vermijd, is mijn gezondheid, en daarmee de kwaliteit van mijn leven, aanzienlijk verbeterd. En dat gaat heus niet alleen op voor degenen die last hebben van ziekte en/of aandoeningen. Als dát niet alle dagen feest is...

Babystapjes

Tja, het voornemen om anders te gaan eten is zo snel uitgesproken. Maar het spreekwoord luidt niet voor niets 'gemakkelijker gezegd dan gedaan'...
Hoe te beginnen? Zoals met alles: met kleine stappen. Zo  zorg je ervoor dat de overgang geleidelijk gaat, kun je je lichaam langzaam laten wennen en houd je het vooral gemakkelijker vol.
Wáár te beginnen? Tien tips voor beginners.

1. Gooi je tafelzout de deur uit en vervang dit door een goede kwaliteit zeezout. Simpele stap, toch? Daar waar geraffineerd zout mineralen aan je lichaam onttrekt, zorgt zeezout ervoor dat je die juist binnenkrijgt. Het is een fabeltje dat zout slecht voor je is, je hebt het nodig, zij het met mate.
2. Koop verse groente, bij voorkeur biologisch. Een inkoppertje, maar gemakkelijk te realiseren. En op de voordelen van verse groente boven ingeblikte hoef ik hier niet in te gaan, lijkt mij.
En laat de aardappel wat vaker staan. Neem in plaats daarvan volle granen om aan je koolhydraten te komen. Denk je nog steeds dat je van koolhydraten dik wordt? Zo lang je de hoeveelheid eet die overeenkomt met de energie die je verbruikt niet.
3. Schrap vlees van je menu. Je krijgt meer eiwitten binnen dan nodig, en het is ook nog eens verpakt in allerlei stoffen die je beter kwijt dan rijk bent, zoals dierlijke vetten. Gebruik granen, bonen/bonenproducten om aan je eiwitten te komen. Lukt het niet in een keer, dan begin je als flexitariër. Als je je vleesloze maaltijden steeds verder uitbreidt, zul je zien dat je je beter gaat voelen en je gehaktbal of sudderlapje minder aantrekkelijk wordt.
4. Verminder de hoeveelheid brood die je eet. Brood is gebakken meel, en verhardt daarmee je organen. Het zet ze als het ware vast. Vervang een broodmaaltijd door pap (als ontbijt) of neem een restje van de avondmaaltijd van de vorige dag als lunch.
5. Goed koken kost tijd. En tijd, dat weten we allemaal, is schaars. Tja, je moet er iets voor over hebben om gezond te leven en het is dus een kwestie van kiezen. Maar soms is het niet anders en moet je in korte tijd een maaltijd in elkaar draaien. Maak eens van tevoren een maaltijdsoep, met groenten, granen/noedels en bonen/linzen.
6. Hm, die suiker... De mens blijft nu eenmaal aangetrokken tot zoet. Maar dat hoeft niet per se uit die witte korreltjes of hun chemische vervangers te komen. Vervang in gebak of toetjes eens de suiker door rijststroop. Of kook fruit met een snufje zout, daar wordt het alleen maar zoeter van. En koop of maak jam zonder suiker - je proeft weer fruit!
7. Vervang je koffie door een granenvariant. Koffie is een verzurend en verslappend goedje, dus helemaal stoppen is beter. Maar als je dat (nog) niet lukt, kun je beginnen met een kopje per dag minder. De granenkoffie zal misschien in het begin even wennen zijn, maar je smaak past zich er op aan en na een tijdje verlang je niet meer naar het bakkie troost.
8. Vergeet de zuivel. Het is een fabeltje dat je het nodig hebt voor je calcium, sterker nog: het onttrekt calcium aan je botten. Wat je dan moet nemen om je botten en tanden stevig te houden? Sojaproducten, zeewier, bladgroenten en sesamzaad zitten vol calcium dat wel wordt opgenomen door je lichaam.
9. Moeite met verzinnen wat je nu weer moet eten? Sla aan het experimenteren. Trek je voorraadkast open en kijk wat je hebt liggen aan groente, granen en smaakmakers en maak daar á l'improviste een maaltijd van. Meestal pakt het verrassend lekker uit. En die ene keer dat het resultaat wat minder geslaagd is, vergeet je gewoon zo snel mogelijk.
10. Doe alles met ontspanning. Maak er geen ambitieus plan van, maar geniet van elk babystapje dat je zet, ook als je daarna weer een stapje terug doet. Ook baby's leren lopen met vallen en opstaan.

Een struisvogel die in de spiegel kijkt

Zo aan het einde van dat seizoen waarin we de teugels wat meer hebben laten vieren met eten en drinken (zo gaat dat toch met de meesten, in de zomer?), acht ik de tijd rijp voor een belerende toon. Je bent dus gewaarschuwd.

Wat is het geval? Ik hoor en zie regelmatig mensen die roepen dat ze het eigenlijk anders moeten/willen doen in hun voedingspatroon, maar die toch de echte stap niet zetten. Omdat het allemaal ‘zo lekker is’. Of – in mijn ogen - erger nog, mensen die beweren dat ze ‘gelukkig’ alles kunnen eten omdat ze nergens last van hebben.

Laat ik nu eens lekker generaliseren door te zeggen dat de eerste categorie te maken heeft met een zelf opgelegde afhankelijkheid van ‘verkeerde’ voeding. En met het idee dat je gelukkig wordt van een gebakje. Waarom weten we immers allemaal dat je een hond geen Monatoetje moet geven omdat dat zijn organen verzwakt, maar stoppen we datzelfde toetje met veel liefde in onze eigen mond?

De tweede categorie mensen zijn volgens mij vooral degenen die moeite hebben met in de spiegel kijken. Want wat is  ‘nergens last van hebben’? Ik zie bij deze groep altijd wel gezondheidsaspecten (fysiek of psychisch) die aandacht verdienen en daarmee ook de juiste voeding. Zoals ik al zei, niet alleen je lichaam heeft baat bij een goede verzorging, dat geldt ook voor je psyche. Angsten, depressie, onrustgevoelens, onzekerheid en besluiteloosheid zijn zaken die kunnen worden beïnvloed door over te gaan op een natuurlijke voeding.

Bovendien: het feit dat je nu niet ziek bent, wil niet zeggen dat je door het blijven eten van ongezonde voeding de boel ook gezond houdt.

En daar is dan het beeld van de struisvogel: we willen het junkfood maar niet loslaten, en stoppen onze kop lekker diep in het zand.

Hiermee ben ik aan het einde gekomen van mijn preek. Je mag ermee doen wat je wilt, maar ik hoop natuurlijk dat het je aanzet tot een eerlijke blik in de spiegel. Amen.

Afvalverwerking

Quizvraag: wat hebben hoofdpijn, vermoeidheid, pukkels, een snotneus, en zelfs nachtmerries en depressieve gevoelens gemeen? Antwoord: het kunnen allemaal verschijnselen zijn van eliminatie.

Als je overstapt op een gezonder voedingspatroon en extreme voedingsmiddelen laat staan die je lange tijd geregeld hebt genomen (zoals suiker, alcohol, dierlijke vetten en eiwitten), gaat je lichaam over op een grote schoonmaak, eliminatie van die bewuste stoffen dus. En daarmee kunnen er klachten ontstaan. Bekend voorbeeld is hoofdpijn bij het minderen of stoppen met koffie drinken. Veel gehoord argument is dan dat dit een bewijs is dat het lichaam de koffie juist nodig heeft, maar het is eerder andersom: het is een teken dat de stof eruit moet en dat gaat gepaard met hoofdpijn. Overigens geldt dat de verschijnselen en de mate waarin ze zich voordoen, per persoon verschillen. Een en ander is afhankelijk van constitutie en conditie.

Het lijkt overbodig om te zeggen dat het lichaam de ruimte moet krijgen om deze schoonmaak door te zetten, maar in de praktijk zijn veel mensen toch geneigd ze te onderdrukken, door bijvoorbeeld medicijnen in te nemen (hoofdpijn) of een chemisch smeerseltje te gebruiken (pukkels). Niet doen. Daarmee bereik je alleen dat de eliminatie geremd wordt en langer duurt. Om nog niet te spreken over de schadelijke effecten die de bewuste middelen hebben.

Andere reactie kan zijn, zoals in het geval van de genoemde koffie, om juist weer de zojuist afgezworen voedingsmiddelen te nemen. Dat heeft te maken met het verschijnsel dat je lichaam aangeeft dat je daaraan behoefte hebt, op het moment dat alle ‘verboden stoffen’ het lichaam hebben verlaten. Vaak ligt er immers een patroon van jaren of zelfs een heel leven aan ten grondslag, dus het lichaam geeft zich niet zomaar gewonnen. Wat te doen als je niet ‘cold turkey’ kunt afkicken van bijvoorbeeld je dagelijkse suikerinname? Geleidelijk afbouwen. Je zult merken dat de behoefte daarmee evenredig afneemt en dat je – zoals in mijn geval – die zoete dropjes helemaal niet mist en zelfs – eveneens in mijn geval – helemaal niet meer zo lekker vindt. Het voordeel zit hem erin dat je organen zich nu niet meer onderworpen zien aan al die hevige schommelingen van extremen aan de ene kant (vlees, kaas e.d.) naar de andere kant (suiker, alcohol), met kans op overbelasting. Tel uit je winst.

Goed bezig!

Je kunt geen blad of krant opslaan, of je wordt om je oren geslagen met berichten over gezond leven. Uiteraard maakt eten daar een belangrijk deel van uit.

Maar wat is nu eigenlijk 'gezond'? Als je alle adviezen op een rijtje zet, zie je door de bomen het bos niet meer, zeker niet als je bekijkt hoe sommige adviezen in de loop der jaren ook nog eens bijna 180 graden gedraaid lijken te zijn. Moet je bijvoorbeeld nu wel of geen melk drinken voor je botten (mijn antwoord is overigens 'nee!') en is chocola nu wel of niet goed voor je? 

Ik heb sterk de indruk dat de meeste mensen zich maar wat graag laten leiden door het advies dat hen het beste uitkomt. Een glas wijn goed voor je hart en bloedvaten? Dan nemen we er nog maar een! Toch denk ik dat de meesten hun gezondheid best serieus willen nemen. 

Nu zijn we met zijn allen best goed in ons zelf voor de gek houden, maar het wordt ons ook niet gemakkelijk gemaakt. Want als ergens een logo op staat met 'ik kies bewust' of woorden van die strekking, zou je er toch van uit moeten kunnen gaan dat het betreffende product gezond voor je is?

Nee dus. Lees dit er nog maar eens op na. Of dit. Waarmee ik maar wil aangeven dat het er heel erg van af hangt wie de boodschap brengt en wat voor belang daar achter zit. 

Wat nu te doen, als je verdwaalt in de chaos van de gezonde voedingsadviezen? Naar mijn bescheiden mening begint het met je eigen gezondheid. Van je verstand, wel te verstaan. Gebruik het, combineer het met je gevoel, ga eens goed na wat welke voeding met je doet en je zult ontdekken wat voor jou, als uniek individu, goed werk doet. En zo lang je je niet laat verleiden tot extremen, heeft dat enkele glaasje wijn misschien ook nog wel zijn gezonde werking. Op je gezondheid dan maar!

Je bent wat je eet: de plofkip

Hoewel het onderzoek van Diederik Stapel later omstreden is geraakt, zijn er voldoende aanwijzingen overeind gebleven om te laten  zien dat vlees eten iets met de mens doet.

Vanuit de natuurvoeding bezien is vlees eten in ons klimaat in het algemeen ook niet nodig. Sterker, als we de adviezen van het Voedingscentrum blijven opvolgen, krijgen we meer eiwitten binnen dan we nodig hebben, met name op het gebied van de dierlijke eiwitten. Omdat het lichaam dit teveel niet kan verwerken, wordt het opgeslagen in zogenaamde ‘depots’ – in de vorm van bijvoorbeeld cysten of tumoren. Dat je met dierlijke eiwitten ook nog moeilijk te verteren vet en teveel zouten binnenkrijgt, laat ik hier dan nog buiten beschouwing.

Maar als er dan toch vlees gegeten wordt, laat het dan mondjesmaat zijn, en laat het dan bovenal vlees van kwaliteit zijn. Dat wil zeggen: van dieren waar niet mee gerotzooid is.

Even een korte schets: als een kip of een koe is volgestopt met chemische rotzooi, om te zorgen dat ze lekker snel de omvang krijgt van een kiloknaller, moet je je toch afvragen wat dat doet met je lijf als je een dergelijk plofdier tot je neemt. Voor de gein zou je zelf de proef op de som kunnen nemen: zonder mensen in hokjes te willen stoppen  of te generaliseren, kun je kijken naar mensen die grote hoeveelheden goedkoop en slecht vlees tot zich nemen (hoewel ook andere voeding daar natuurlijk een rol bij speelt), en zien wat dat voor invloed heeft op hun conditie (zowel fysiek als geestelijk). 

Verheugend nieuws dus dat grote bedrijven als Unilever, Struijk en Olvarit de plofkip in de ban hebben gedaan? Als er een schaap over de dam is…

Maar veel beter nog: zorg voor je eigen maaltijden waarin, naast het eventuele vlees, ook de overige ingrediënten zo min mogelijk bewerkt zijn. Rotzooi in je eten betekent namelijk rotzooi in je lichaam. In de breedste zin van het woord. 

Het halve werk

Ontbijtgewijs zijn er verschillende manieren om de dag mee te beginnen, variërend van geen enkel ontbijt, een fruitontbijt, een koffie-ontbijt, een yoghurtontbijt, tot een uitgebreide broodmaaltijd.

Het belang van de eerste maaltijd van de dag is niet te onderschatten. Als je erover nadenkt is het ook heel logisch: je dieselauto starten met een lading benzine gaat niet werken – ook niet als je er daarna alsnog benzine op gooit. Je komt misschien nog wel op gang, maar al snel loop je vast, met alle schade aan je motor van dien.

Hoe ziet een evenwichtig ontbijt er nu eigenlijk uit? De cafeïneliefhebbers moet ik helaas teleurstellen: koffie maakt daar geen onderdeel van uit. Wat je nodig hebt, is een maal met de juiste energie waarmee je de dag aankunt, en koffie lijkt misschien een oppepper te geven, maar heeft eigenlijk verslapping tot uiteindelijk gevolg.

Datzelfde geldt voor een ontbijt dat alleen uit fruit bestaat; dat ontbeert voldoende kracht, tenzij je misschien daarna de dag gaat doorbrengen in een hangmat onder tropische temperaturen. Boterhammen met kaas zijn juist af te raden vanwege de dierlijke eiwitten en vetten, dus kunnen ook beter van het menu worden geschrapt.

Je hoeft niet direct, zoals ik, te beginnen met een soepje (hoewel ik het echt iedereen kan aanraden!), maar pap is een uitstekende bodem waar je de rest van je dag profijt van kan hebben. Denk niet aan het bord Brinta uit je jeugd, maar aan een pap op basis van water en/of rijstmelk, gemaakt van verschillende soorten granen/vlokken, afhankelijk van bijvoorbeeld je trek en het seizoen. Ik gebruik altijd havervlokken als basis, aangevuld met boekweitvlokken, maïsvlokken of zoete rijst. Je kunt er (gedroogd) fruit in doen als appel, abrikoos of rozijnen. Zoeten hoeft niet als je een snufje zout meekookt, maar zou kunnen met rijststroop. Gebruik geen eiwitten (noten bijvoorbeeld), daarvan krijg je sneller trek in zoetigheid. Word je er dan niet dik van? Als je dit ontbijt integreert in een volledig gebalanceerd voedingspatroon is het tegendeel het geval. Mijn weegschaal levert het bewijs.

Dus: de hele wereld aan de pap en je zult zien dat elke dag er mooier uit gaat zien! 

Appeltje, eitje - maar dan uit de printer

Het lijkt wel of het in de voedingsindustrie niet gek genoeg kan. Er worden de meest ‘kunstige’ nieuwigheidjes verzonnen – vaak met de boodschap mensen over te halen zo gezond mogelijk te eten, soms omdat ‘gewoon’ natuurlijk wel heel erg ‘gewoon’ is.

Om met het eerste te beginnen: wie heeft er in godsnaam bedacht dat het gezond is om brood te maken dat er uit ziet als wit brood, maar dat vezels bevat om volkoren brood na te apen? Of dat het gezond zou zijn voor kinderen om snoep en drankjes te nuttigen waar geen suiker in zit, maar kunstmatige zoetstoffen, die nog veel schadelijker zijn? Het antwoord daarop móet bijna wel zijn: marketing mensen. Die de producten vooral aanprijzen met hun zogenaamd gezonde eigenschappen: geen suiker, geen kunstmatige kleurstoffen en wel 0 calorieën!

Dat onze gezondheid – en zeker die van kinderen – niet is gebaat bij dergelijke producten, wordt voor het gemak maar over het hoofd gezien.

De tweede categorie kent ook vreemde vormen. Wat bijvoorbeeld te denken van voedsel uit een 3D Food printer? Blijkbaar kun je binnenkort voedsel aan de ene kant in een printer stoppen, waarna het er aan de andere kant in een zelfbedachte, andere vorm weer uitkomt. Waarom zou je dat willen? Dat wat in de natuur groeit, groeit niet voor niets in die samenstelling. Als je het uit elkaar rukt en door een inktpatroon (ik stel me tenminste voor dat iets dergelijks daarvoor gebruikt wordt) perst, krijg je ander eten op je bord, met andere energie – of wat daar dan nog van over is.

Ook achter deze gekunstelde manier van voedselbereiding zitten ongetwijfeld marketing mensen die zich niet bezighouden met voeding, maar met innovatie van hun te verkopen producten.

En daar wordt geen mens écht beter van. 




Naschrift: Een dag na publicatie van bovenstaande column kwam ik dit artikel tegen. Gekweekt vlees! Het deed mijn wenkbrauwen nog harder fronsen - het is toch een omgekeerde wereld waarin je trucjes verzint om milieuvriendelijker vlees te 'maken' terwijl je het beter gewoon kunt laten staan en vervangen.

Spoelen maar!

Tijd om opnieuw een fabeltje aan te kaarten - het fabeltje van de vele liters.

Vooral vrouwen zijn er gevoelig voor: het devies om toch vooral minimaal twee liter water per dag naar binnen te werken. ‘Want dat spoelt de afvalstoffen zo lekker weg’.

Wat voor het gemak vergeten wordt, ook omdat daar niet zoveel aandacht aan wordt geschonken, is hoe belastend al dat vocht voor je nieren is. Je nieren zijn 10-13 cm lang en zo’n 5 cm dik. Je kunt je dus wel voorstellen dat ze overuren moeten draaien als al die liters vocht op een dag verwerkt moeten worden. Met verzwakking van deze belangrijke organen als gevolg. Je nieren vertegenwoordigen de basisenergie in je lichaam, dus het is zaak er zuinig mee om te gaan. Naast te veel vocht, is kou ook een stressbron voor de nieren. Koude dranken zijn dus in zijn algemeenheid ook af te raden.

Ik weet waar ik het over heb. Ik heb mijzelf ooit gedwongen om meer water te nemen, omdat ik dacht dat ik te weinig dronk. Ik was er heel trots op dat ik vóór het ontbijt al bijna een halve liter water op had, daarna nog aangevuld met 3 flinke koppen thee. Nu moet ik daar niet meer aan denken.

Vocht is belangrijk. Je krijgt echter niet zo snel te weinig binnen.

Maar wat is nu een goede hoeveelheid? Natuurlijk, als je flink transpireert, is het zaak om je lichaamsvocht aan te vullen. En als je te zout eet, of veel dierlijke eiwitten neemt, heb je ook meer water nodig.

Om te bepalen wanneer je iets drinkt, is er gelukkig een handig instrument ontwikkeld, vrij toegankelijk en nog gratis ook. Het werkt feilloos, vooropgesteld dat je er goed naar weet te luisteren. We zijn het bestaan ervan misschien een beetje vergeten, maar er gaat vast een belletje rinkelen als ik het noem: het heet ‘dorst’.

Het zilte goud

Zeewier. Toen ik tegen mijn neefje van acht zei dat hij dat zat te eten op het moment dat hij sushi kreeg voorgeschoteld, trok hij direct een vies gezicht. En datzelfde gezicht krijg ik ook wel eens bij volwassenen als ik het over het eten van  zeewier heb.

Jammer, want de zeegroenten vormen een prima leverancier van eiwitten en mineralen (o.a. calcium) en vormen daarmee een heel goed alternatief voor dierlijke producten. Ze leveren ook nog eens kracht in een maaltijd en dat is voor de vleeslozen onder ons goed nieuws.

Ik kan me voorstellen dat je nog nooit hebt gedacht aan zeewier als vast onderdeel van je maaltijden en dat je ook niet zo goed weet wat je ermee aan moet.

Een paar voorbeelden: je kunt zeewier (een stukje kombu) uitstekend gebruiken om soep van te trekken. Wakame is een lekkere toevoeging aan een misosoep (miso is Japanse bouillonpasta) en zeewiervlokken kun je eigenlijk over heel veel gerechten strooien.

Wil je op weg geholpen worden met het koken met zeewier, dan kan ik je het kookboek non*fish*a*li*cious* aanraden van Lisette Kreischer. Hierin staan uiteenlopende gerechten, en Lisette laat zien dat zeewier en plantaardig eten verre van saai is.

Een van mijn favoriete zeewierrecepten is ook in dit boek terug te vinden: de aramesaucijsjes.

De meeste zeewieren die ik gebruik komen uit Japan, maar ook dichterbij is heerlijke zeegroente te vinden, denk maar aan de Zeeuwse zeekraal.

Een andere toepassing die zeewier kan hebben, is vervanging van gelatine (dat is gemaakt van beendermeel). Van roodwier wordt namelijk agar agar gemaakt en dat kun je gebruiken in bijvoorbeeld toetjes. Je hoeft trouwens niet bang te zijn dat je puddinkje naar vis gaat smaken, want het is smaak- en geurloos. Kortom, mogelijkheden te over.

Ik vermoed dan ook dat het vieze gezicht waarmee mensen op zeewier reageren vooral voortkomt uit onbekendheid. En dat is dus zonde.

Website met veel informatie over zeewier: http://www.zeewierwijzer.nl/
Producten op basis van verse zeewier: http://www.wix.com/alguesatlantica